Θεσσαλονίκη - Μια πόλη στη δίνη νευρικής κρίσης

Η συµπρωτεύουσα ζει τον εφιάλτη µιας παραλυτικής αποδιοργάνωσης και ονειρεύεται να γίνει Ντουµπάι.

Η Θεσσαλονίκη είναι πηγή εµπνεύσεων και καταφύγιο απολαύσεων. Ευνοεί τους περαστικούς και περιθάλπει στοργικά όσους τη χρησιµοποιούν ως καταθετήριο ή σηµείο εξαργύρωσης του καταπιστεύµατος παλαιών κόπων.
Ενδέχεται, σε όσους δεν ξέρουν, να φαντάζει περίεργο που µε τις δυνατότητές της θέλει να γίνει… Ντουµπάι και δεν την ενοχλεί που προσοµοιάζει µε ολόγραµµα του Χονγκ Κονγκ τού 18ου αιώνα. Διαθέτει, άλλωστε, ιδεολογικούς Σογκούν, οι οποίοι δεν δυσκολεύονται να κάνουν κουµάντο όσο κολακεύουν αδυναµίες που παρουσιάζονται ως κουλέρ λοκάλ.

Τα πράγµατα γίνονται χειρότερα όταν η εφεύρεση της ιστορίας γίνεται η ίδια ιστορία, αυτοτροφοδοτώντας και µεγεθύνοντας τον οριενταλισµό, τον οποίο η πόλη αποστρέφεται όταν τον επικαλούνται τρίτοι. Αυτή η σουρεαλιστική διαταραχή δεν έχει δηµιουργικά αποτελέσµατα. Το αντίθετο. Η πόλη ως σύνολο κωδικοποιηµένων συµπεριφορών, άγραφων κοινωνικών συµβολαίων ισορροπίας, δεν υφίσταται. Σπαράσσεται από αλληλοαναιρούµενους χαώδεις σχεδιασµούς που επιθυµούν ατάκτως να πολεµήσουν τον κοινό εχθρό: το αίσθηµα του άφωνου, που προέρχεται από το απερίγραπτο αλλά αφόρητο αίσθηµα δυσανεξίας των τελευταίων χρόνων.

Η δυσφορία για την αποδιοργάνωση είναι συνήθως εκκωφαντικά σιωπηλή, µε απαλότητα ανάλογη της οµίχλης που καλύπτει συχνά πυκνά την παραλία της. Άλλοτε πάλι, καταλήγοντας στα αδιέξοδα, γίνεται παράλογα εκρηκτική. Οικονοµικά δεν ανθεί, το πολιτικό της προσωπικό αδυνατεί να αρθρώσει επαρκείς προτάσεις, αρκούµενο στον χειρισµό µικροπολιτικών δράσεων που βουλιάζουν στο όξος των µικροσυµφερόντων, πολιτιστικά δε, χειµάζεται, παρά τις προσωπικές εκτινάξεις όποιων δηµιουργών έχουν αποµείνει ή γεννιούνται.

Οικονοµική καχεξία

Ο παραγωγικός τοµέας είναι αποδεκατισµένος. Επιχειρήσεις έκλεισαν, άλλες κράτησαν µόνο τα γραφεία τους, ενώ οι µονάδες ολόκληρες κατευθύνθηκαν στις όµορες βαλκανικές χώρες για φθηνότερα εργατικά χέρια. Ελάχιστες είναι αυτές για τις οποίες µπορεί σήµερα η ευρύτερη περιοχή να είναι υπερήφανη. Αν κάποτε τον τόνο έδιναν οι καπνοβιοµήχανοι, σήµερα κέντρο τής ζωής είναι η καταναλωτική δυνατότητα των 150.000 φοιτητών, οι οποίοι «ακουµπούν» µηνιαίως το εισόδηµά τους σε αποχαυνωµένους εισοδηµατίες και ατοµικές επιχειρήσεις ένδυσης, φαγητού και διασκέδασης. Εξ αυτού ίσως, η µεγαλύτερη επένδυση που έγινε τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια να είναι το καζίνο. Κοντά στον παρασιτισµό, οι υγιείς επιχειρηµατίες τι κάνουν; Σίγουρα πάντως δεν διοχετεύουν τον δυναµισµό τους –προσωπικό και κεφάλαια– στην πόλη. Ο φόβος για το αύριο τους δένει µε ορατούς και αόρατους δείκτες, καχυποψία και επιφυλακτικότητα. Αν, για παράδειγµα, τα Μέσα Ενηµέρωσης είναι ένας προνοµιακός χώρος που µπορούν να κατέχουν και να χρησιµοποιούν οι δυνατοί τού χρήµατος για να υπερασπίζονται τα συµφέροντα και την ιδεολογία τους, η καθηµαγµένη εικόνα τού εκδοτικού και ραδιοτηλεοπτικού τοπίου τής πόλης δίνει µια άµεση απάντηση σε όσους καλοπροαίρετους θα έγειραν αντιρρήσεις. Έτσι, η ανεργία σαρώνει και, ταυτοχρόνως, όλοι φαίνεται να έχουν παραδοθεί σε µια παραλυτική εγκαρτέρηση.

Το πολιτικό σκηνικό

Στην πόλη εξελέγη δήµαρχος ο κ. Βασίλης Παπαγεωργόπουλος µε το 27% µόλις των ψήφων στον πρώτο γύρο των εκλογών. Πιο κάτω ήταν αδύνατο. Θα έπρεπε να µην τον ψηφίσει ούτε η γυναίκα του. Κι όµως, οι διαρκώς ωρυόµενες αντιπολιτευτικές δηµοτικές παρατάξεις αδυνατούν να συγκροτήσουν, ακόµη και σήµερα, έναν στοιχειωδώς κοινά αποδεκτό λόγο. Για όσους παρακολούθησαν τον τελευταίο προεκλογικό αγώνα, είναι παγκοίνως γνωστό ότι όλοι σηµάδευαν τον δήµαρχο αλλά πυροβολούσαν κυρίως τους άλλους υποψήφιους.
Ακόµη και σήµερα, που ο δήµαρχος βρίσκεται σε δυσχερέστερη θέση, µε τις αποκαλύψεις για το γιγάντιο οικονοµικό σκάνδαλο κατάχρησης χρήµατος από το δηµοτικό ταµείο, είναι αδύνατο να συµφωνήσουν οι παρατάξεις τής αντιπολίτευσης. Έτσι, ζούµε καταστάσεις κατά τις οποίες ο καταχραστής 20, 30 εκατοµµυρίων (πόσων άραγε ακριβώς;) ευρώ να κυκλοφορεί ελεύθερος, προφανώς για να συνεχίζει τις οικονοµικές και «πολιτιστικές» δραστηριότητές του στη νυχτερινή ζωή τής πόλης. (Αφήνουµε ασχολίαστη την περίπτωση Ψωµιάδη, γιατί είναι όντως ειδική).

Όσοι είχαν προφητεύσει ότι η πόλη θα χρειαζόταν είκοσι και βάλε χρόνια για να ξεπεράσει το σοκ Βούγια, φαίνεται να επαληθεύονται.
Ιδού, λοιπόν, τα µικροσυµφέροντα να υπηρετούνται από µικροπολιτικές, µε επένδυση εθνικιστές ρητορικές και κοµπορρηµοσύνες. Στην απορία καλοπροαίρετου, αν τα κόµµατα, της πέραν τού κέντρου αντιπολίτευσης, έχουν εντοπίσει το πρόβληµα και τι σκέπτονται να πράξουν, η απάντηση για την ώρα είναι: πολύ καλή ερώτηση.

Η πόλη ως µη τόπος

Το Μετρό, άµποτε τελειώσει, να ανακουφίσει κάπως το κυκλοφοριακό –αν και βάσιµος αντίλογος υποστηρίζει όχι πέραν του 5%– δίνει µέχρι στιγµής τη χαριστική βολή στο κέντρο που υπέφερε από την κυκλοφοριακή συµφόρηση. Η σκόνη από τα εργοτάξια έρχεται να συµπληρώσει τα προϋπάρχοντα δεινά τής αυξηµένης ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Το πράσινο είναι ανύπαρκτο. Το Σέιχ Σου ακόµη να συνέλθει από την καταστροφική πυρκαγιά τού 1997. Τα πάρκα στην παραλία είναι σκαµµένα και περιφραγµένα από λαµαρίνες κατά το ήµισυ εδώ και δύο χρόνια για να… αναµορφωθούν. Κι οψέποτε τελειώσουν τα έργα, αναµένεται να ξανακλείσουν για να κατασκευαστεί η περίφηµη υποθαλάσσια αρτηρία. Η υπόλοιπη παραλία έχει κατακτηθεί από καρέκλες –όχι του Ζογγολόπουλου– οµίλων και καφετεριών που επεκτάθηκαν εν µία νυκτί σαν πολύποδες. Το νέο δηµαρχιακό µέγαρο κατέφαγε ήδη έναν χώρο που είχε µείνει ελεύθερος και µε τον φαραωνικό του όγκο εξαφάνισε το Αρχαιολογικό και Βυζαντινό Μουσείο. Για το αισθητικό κοµµάτι δεν θα αναφερθούµε τώρα, ενώ και αυτού η αποπεράτωση δεν προσδιορίζεται.

Πνευµατική ζωή

Η Θεσσαλονίκη ήταν περήφανη κάποτε για την καλλιτεχνική ζωή της. Σήµερα, απλώς κοµπάζει. Ατοµικές περιπτώσεις πετυχηµένων συγγραφέων, περιοδικών, µουσικών, τραγουδιστών ή ηθοποιών, αδυνατούν να συγκροτήσουν ένα corpus, µια συλλογικότητα µε ιδεολογία, στόχους, κατευθύνσεις –έστω συµπεριφορές. Μια συγκροτηµένη κοινότητα επιθυµιών, φαντασίας, δυναµικότητας, είναι ανύπαρκτη. Ό,τι κάποτε συγκροτούσε την ελευθεριακή, χαρούµενη ή δηµιουργικά σκοτεινή, λαµπερή πνευµατική Θεσσαλονίκη, αν δεν έχει εξοντωθεί, υπονοµεύθηκε αργά και σταθερά, αποµονώθηκε και καταµετρά τις τελευταίες ηµέρες της.
Τα δύο περισταστικά µόνο των αρχών µηνός Ιουνίου 2008 είναι ενδεικτικά. Μετά από δυσάρεστες περιπέτειες και µέσα σε σιωπή έκλεισε το βιβλιοπωλείο Μόλχο, ευδιάκριτη κουκίδα κάποτε, όχι µόνο για τους βιβλιόφιλους, για πάνω από 100 χρόνια. Ο Νίκος Παπάζογλου, έκλεισε το στούντιο ηχογραφήσεων «Αγροτικόν» διότι… «δεν έβγαινε». Δηλαδή, δεν υπήρχαν νέοι δηµιουργοί, τραγουδιστές, συγκροτήµατα που να επιζητούν να ηχογραφήσουν δουλειά τους. Ο ίδιος καλλιτέχνης, δεν έχει δώσει συναυλία στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία πέντε χρόνια. Καταγράφει µόνο σποραδικές εµφανίσεις σε µικρές µπουάτ, αλλά οι εµφανίσεις του στην Αθήνα είναι καταφανώς υπέρτερες. Η πόλη µοιάζει να µην τον θέλει διότι «δεν συνεµορφώθη». Το στούντιο του Σάκη Παπαδηµητρίου κάηκε κι από τότε φύραναν οι εµφανίσεις του. Τα προς το ζην εξάλλου βγαίνουν από συναυλίες στο εξωτερικό. Ο Αγγελάκας; Ο Μάλαµας; Πού είναι; Οι νεώτερες τραγουδίστριες; Όλοι οι συγγραφείς εκδίδουν στην Αθήνα και εµφανίζονται µόνο όταν έχουν να παρουσιάσουν ένα νέο βιβλίο. (Για όσους πιθανόν απορούν µε αυτή την ελλειπτική αλλά δυσοίωνη περιγραφή, γιατί είχαν ή έχουν άλλη εικόνα, η προσδοκία ενός διαλόγου που θα αποδεικνύει τα αντίθετα, δεν είναι απλώς επιθυµητή αλλά πιθανόν να αποδειχθεί ιδιαιτέρως αναζωογονητική).

Οι προσπάθειες αντίστασης

Λίγοι έως ελάχιστοι, προσπαθούν πάντως να σπάσουν το φράγµα τής αποµόνωσης, να αντισταθούν, να βγουν από το ασφαλές καβούκι τους και να διαρρήξουν τα τείχη τής αδιαφορίας και της αβάσταχτης σιωπής. Οι «Πειρατές» ενάντια στην υποθαλάσσια αρτηρία, οι πολίτες ενάντια στην οικοπεδοποίηση του στρατοπέδου Κόδρα στην Καλαµαριά, οι άλλοι που πορεύονται κόντρα στην τσιµεντοποίηση που απειλεί και το Καραµπουρνάκι, οι οικολόγοι που νοιάζονται για το Σέιχ Σου, θεατρικά σχήµατα που µάχονται στα υπόγεια, δηµιουργικές ατοµικές ή οµαδικές νησίδες στο πανεπιστήµιο, τους εργασιακούς χώρους, ό,τι σήµερα εµφανίζεται ως τροχιοδεικτικό στη νύχτα, παλεύουν να φτιάξουν το σχήµα εκείνο που θα µεταµορφώσει τις σηµερινές αγωνίες σε δηµιουργική ανάταση. Εξάλλου, στη Θεσσαλονίκη, το σύνθηµα είναι και πραγµατικότητα: κάτω από τα πεζοδρόµια βρίσκεται όντως η παραλία.
Απο το περιοδικό Γαλέρα